هاشم شیخ احمدی

عید قربان روز دهم ماه قمری ذی الحجه، مصادف با عید قربان از گرامی ترین عیدهای مسلمانان است که به یاد ابراهیم و فرزندش اسماعیل، توسط بسیاری از مسلمانان جشن گرفته می‌شود.
عید قربان که از جمله تعطیلات رسمی مسلمانان است، از یک تا چهار روز جشن گرفته می‌شود و در طی آن مردم با پوشیدن بهترین پوشاک خود، پس از انجام عبادات، به دید و بازدید و جشن و سرور می‌پردازند.
ذبح قربانی جهت تقرب پروردگار از زمان ابو البشر حضرت آدم علیه السلام شروع شد، وقتی که دو فرزندش هابیل قوچی و قابیل مقداری گندم را به عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم نمودند. به دستور و روال آن زمان آتشی از آسمان آمده، قربانی هابیل را سوخت، که این علامت قبولیت بود و قربانی قابیل به حال خود باقی ماند.
در قرآن مجید این واقعه تاریخی چنین آمده است:
«اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر» (مائده ۲۷)
ترجمه: وقتی که (هابیل و قابیل، پسران آدم) قربانی تقدیم کردند از یکی (یعنی هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد.
بعد از آن این عمل در تمام ادیان سماوی به عنوان یک عبادت و ذریعه قرب و در مناسبات و مواقع خاص به عنوان یک دستور و آیین جای ماند. اینجاست که می بینم تمام ملتها اعم از پیروان ادیان سماوی و غیر سماوی با ذبح حیوان یا صدقه دادن پول و کالا به بارگاه خداوندی یا معبود های باطل خویش تقرب می جویند.
قربانی به عنوان شعار دین و آیین و مشروعیت آن به زمان حضرت آدم علیه اسلام بر می گردد اما وقتی که واقعه بی نظیر و شگفت انگیز، ابر مرد تاریخ حضرت ابراهیم علیه السلام پیش آمد، که در آن واقعه تاریخی بی مثال، ایشان برای ذبح و قربان کردن یکتا فرزند برومندش حضرت اسماعیل علیه السلام اقدام فرمودند و پس از پیروز و نامدار شدن حضرت ابراهیم در آن آزمایش سخت و تاریخی، قربانی جایگاه و اهمیت ویژه ای را در ادیان سماوی کسب کرد، چرا که شخصیت حضرت ابراهیم علیه السلام برای تمام اهل ادیان سماوی یهودیان، مسیحیان و اهل اسلام مورد قبول و قابل احترام است، و آن داستان تکان دهنده و شگفت انگیز (قربانی پدرارجمند، فرزند دلبند را) درسوره صافات قرآن مجید آمده است و کتاب مقدس نیز آن را تثبیت می کند.
سیرت و زندگانی تمام انبیاء علیهم الصلاه و السلام پر از قربانی و مجاهده هاست اما زندگانی شخصیت ابر مرد تاریخ، ابوالانبیاء حضرت ابراهیم علیه الصلاه والسلام به تنهایی تاریخی است زنده و جاویدان پر از قربانی ها، مجاهده ها، رنجها و مشقتها، هجرت ها و دعوت ها.
وقتی دعوت راه حق را آغاز نمود، پدر و تمام خانواده در مقابل او ایستادند. در راه توحید و یکتا پرستی پادشاه وقت ایشان را به آتش مجازات کرد.
بالاخره او مجبور شد که راه هجرت را پیشه کند لذا از وطن اصلی خویش در سرزمین عراق (بابل) به سوی فلسطین هجرت فرمود. «و قال إنی ذاهب الی ربی سیهدین» و گفت من به سوی پروردگارم می روم و او مرا هدایت خواهد کرد.
مراسم عید
برگزار کردن مراسم قربانی در این عید بر همه افرادی که براساس فقه اسلامی قربانی نمودن واجب و الزامی است و مسلمانان در سراسر جهان در این روز، گوسفند، گاو یا شتری را قربانی کرده و گوشت آنرا بین همسایگان و مستمندان تقسیم می‌کنند.
حاجیان در این روز پس از به پایان رساندن مناسک حج، حیوانی را ذبح می‌کنند.
ریشه عید قربان
عید قربان ریشه در دوران قبل از تاریخ بشر دارد. انسان‌های اولیه برای به دست آوردن ترحم خدایان دست به قربانی کردن حیوانات و انسان‌ها می‌زدند.
اسلام
در روایات مختلف دین اسلام آمده‌است که ابراهیم پیامبر در سن بالا دارای فرزندی شد که او را اسماعیل نام نهاد و برایش بسیار عزیز و گرامی بود. اما مدتها بعد، هنگامی که اسماعیل به سنین نوجوانی رسیده بود، فرمان الهی چندین بار در خواب به ابراهیم نازل شد و بدون ذکر هیچ دلیلی به او دستور داده شد تا اسماعیل را قربانی کند.
او پس از کشمکشهای فراوان درونی، در نهایت با موافقت خالصانه فرزندش، به محل مورد نظر می‌روند و ابراهیم آماده سر بریدن فرزند محبوب خود می‌شود. اما به هنگام انجام قربانی اسماعیل خداوند که او را سربلند در امتحان می‌یابد، گوسفندی را برای انجام ذبح به نزد ابراهیم می‌فرستد.
این ایثار و عشق پیامبر به انجام فرمان خدا، فریضه‌ای برای حجاج می‌گردد تا در این روز قربانی کنند و از این طریق برای یتیمان و تهیدستان خوراکی فراهم سازند.
ه شده البته برخی معتقدند بدلیل اینکه این عمل برای رضای الله و نزدیکی به الله “قربتا الی الله” انجام می‌شود این عید را عید قربان می‌نامند.
عیدقربان وفلسفه قربانی کردن درامروز:
همانطورکه در مقدمه و تشریح فلسفه عیدقربان متوجه می شویم این روز به نیت قرب الی الله وغلبه برهوای نفس وپیروی ازدستورالله تعالی پاس داشته می شود
اما متاسفانه این مناسبت مبارک دینی ومذهبی مانند بیشتر آداب وسنن دینی واجتماعی دچار تحول ودگرگونی ماهیتی شده است وامروزه هم توسط آنانی که برای دین کار می کنند وهم کسانی که بادین ودستورات دینی کار می کنند برگزار می شود
دسته اول کسانی هستند که از انجام فرایض قربان فقطدنبال مدح وثنای مردم وفخرفروشی اند ودسته دوم آنانی هستند که برطبق فرامین الهی اقدام به انجام ارزشهای عید قربان می کنند.
آنچه مادرسالهای اخیرشاهد بوده ایم این است که مناسک قربان وقربانی کردن دربوکان ازفلسفه وماهیت اصلیخود هرروز فاصله می گیرد هرچند بسیارند خیران ومسلمانان نوع دوستی که برای رضای خدا ویاری مستمندان قربانی میکنند اما کم هم نیستند کسانی که دراین روزباقربانی کردن نه تنها دل کسی را شاد نمی کنند ودرمسیررضای خدا گام برنمیدارند بلکه نوعی تحقیر اجتماعی طبقات محروم وشک وشبهه درفرایض دینی براساس نوع ومنش انجام فریضه قربانی توسط آنان ایجاد میگردد.
درجای جای قرآن واحادیث نبوی دراین روز به توزیع آذوقه وخیرات ونذورات بین طبقات محروم وتهی دستان بدون من وآزسفارش شده است وازهرگونه تبعیض و…مردم نهی شده اند اما بسی تاسف دارد که دراین روز ماشاهد نوعی تبادل کادو میان اقربین وخانواده هایی هستیم که نام آن را قربانی وقربان کردن نامیده اند. درهیچ آیه ای ازقرآن یا احادیث نبوی به مردم سفارش اکید نشده که هنگام.قربانی ابتدا سهم برخی افراد وچهره های شناخته شده وصاحب منصب رادرنظربگیرند ولو کیلومترها وفرسخها ازهم دورباشند ودرمقابل دیده ترحم ومسئولیت برمستحقان ومستمندان ولودرهمسایگی وجوار نذروقربانی بسته شود.
درروزعید قربان امسال دربوکان شاهد صحنه هایی بوده ام که برای هرانسان متفکر وصاحب نظری جای سوال وشک دارد وجادارد روحانیون مساجد وامامان جمعه دراین خصوص به تنویرافکارعمومی بپردازند ووارد مقوله مهم فلسفه پاسداشت عید قربان وتوجیه قطبه جامعه وآحادمردم شوندتا ماشاهد نباشیم قربانی ونذورات آن ازگوشت دامها گرفته تا کالاها وسایر خیرات به عنوان فخرفروشی ونوعی خود مطرح کردن ووجه اجتماعی خریدن موردبهره برداری قرارگیرد
کدام حدیث شریف نبوی وآیه مبارک قرآن مسلمان خیررا به عدم توزیع قربانی بین چندهمسایه محروم وتنگدست منع ودرمقابل انسانهای برخوردار وصاحب منصب ومنبر را که تمکن واستعانت مالی دارند مجاز نموده است.
چندین مومن محروم داستانهای از وجود قربانی درکوچه ومحله خویش توسط چند نفر که عمدتا به حج هم مشرف شده وسالهاست این عنوان رایدک می کشند نقل نمودن که دل هرمومنی را به درد می آوردکه فرزندان کوچک آنان شاهد قربانی وتوزیع گوشت بوده اند امادرچند به آنها سهمی نرسیده وبیشتر برای اقربا وآشنایان که کیلومترها دروبوده ویا درای نام ونشانی اجتماعی اند ارسال شده است وحتی شاهد بوده ام که مانند توزیع کارت عروسی افرادی لیست ونام تنظیم نموده ویک گرم هم درکوچه ومحله خویش توزیع نکرده علیرغم اینکه کودکان یتیم وزنان بی سرپرست درآنجا وجوددارند وساکن هستند ودرمقابل فرد یاافرادی بالای ۲۰تا۳۰سهم به دلیل خودشیرینی وبارک الله بعضی دریافت نموده اند
آیا فلسفه قربان وعید قربان قرب الی الله نیست ؟
آیا زیرپانهادن هوای نفس وپرهیز ازتکبر وفخرفروشی نیست؟
اما آنچه توسط عده ای درسالهای اخیر ودرمناسبات دینی ازجمله قربان انجام میشود دقیقا عکس فلسفه قربان ودوسوال وهدف اساسی آن است. دراینجا رجال دین وخصوصا امامان مساجد هم تاحدودی باید به وظایف خطیر خویش توجه نموده وفقط ازدور قضیه را نگاه نکنندبلکه عملا باتوجه به جایگاه ونقشی که دارند فلسفه واقعی قربان را به مردم تفهیم کنندزیرا اینگونه بزرگداشت ها وانجام فرایض دراین عید که توسط برخی افراد ناآگاه ازدین وفلسفه قربان به عادت ومد تبدیل شده هم شکافهای اجتماعی وطبقاتی رافزون می بخشد وهم موجب دین گریزی وایجاد شبهات دینی یا تفاسیر من درآوردی از دین وارزشهای اسلامی می گرددکه درهرحال قبل ازهمه رجال دین به فرموده خدا دربرابر اسلام که امانت است مسئول وجوابگو هستند، واجازه ندهند هرکسی ودرهرمقامی خود برای شانه خالی کردن ازوظایف دینی وشرعی اش بدون داشتن جایگاه و شرایط علمی اقدام به تجویزنسخه های من درآوردی ازدین کند .